سه‌شنبه ۲۳ بهمن ۱۳۹۷ - ۱۰:۳۶
صفر تا 100 تحقیق در علوم ارتباطات را چطور یادبگیریم؟

کتاب «روش تحقیق در ارتباطات»، در سه بخش تعریف نظریه و تحقیق، اجرای تحقیق به روش‎های مختلف با تمرکز بر روش‎های کیفی و چگونگی تجزیه و تحلیل داده‎های تحقیق با کمی چاشنی استعداد محقق، فرایند اجرای یک تحقیق را از ابتدا تا انتها برای مخاطب خود آموزش می‎دهد.

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ محمد فیروزی: تحقیق در حوزه علوم ارتباطات انسانی پیشینه‎ای به اندازه چند هزار سال دارد، با این حال شاید بتوان قرن هجدهم میلادی به بعد را زمانی معرفی‎کرد که تحقیق با شیوه‎های کمی مورد تعریف و قبول محافل مختلف علمی قرارگرفت. اما اجرای تحقیق به روش‎های کیفی به دلیل مقاومت همین کانون‎های علمی بسیار جوان‌تر و نوپاتر است.

کتاب «روش تحقیق در ارتباطات» ازجمله کتاب‎هایی است که تلاش‎کرده سهم مناسبی به معرفی شیوه‎های کیفی تحقیق در حوزه علوم ارتباطات بدهد، البته این اثر علاوه بر این ویژگی مثبت به‌عنوان یکی از کتاب‎هایی است که به شکل خوداتکا اختصاص به تحقیق در علوم ارتباطات دارد و نویسندگان کتاب تلاش کرده‎اند مفاهیم و مثال‎های خود را از رشته ارتباطات و رسانه ارائه کنند. در حالی که بسیاری از آثار عرضه‌شده در ایران تعلق اصلی‎شان به حوزه علوم اجتماعی است. به همین سبب محققان حوزه رسانه تا حدی یک نقص را در این بخش احساس می‌کردند.

این کتاب را «تکتم نماینده جورابچی»، فوق دکترای ارتباطات از مالزی تألیف و ترجمه کرده ‎است. او همچنین کتاب دیگری به‎نام «نظریه‎های ارتباط جمعی» را ترجمه‎کرده که در نوع خود کتاب پیشتازی است.

 نماینده جورابچی می‎گوید در دوره تحصیلش کتاب روش تحقیق در ارتباطات را به‌عنوان منبع درسی مطالعه کرده‎است. در مقدمه کتاب وی اشاره‎می‎کند بخش عمده این اثر ترجمه کتابی تحت عنوان «روش‎های تحقیق در ارتباطات» از «جان ای هوکینگ»، استاد دانشگاه کارولینای جنوبی، «دان دبلیو استاکس»، استاد دانشگاه فلوریدا و «استیون تی مک درموت»، استاد دانشگاه میشیگان در سال 2003 است. البته مترجم به دلیل گذشت زمان کتاب را مورد تجدید نظر قراردادهاست و نقش خود به‌عنوان مؤلف را در این اثر برجسته‎تر کرده ‎است.
 
نقش پرسشگری در شروع  و اجرای یک تحقیق
کتاب روش تحقیق درارتباطات در سه بخش و هفده فصل توسط انتشارات مرندیز، آماده‌شده است. سه فصل اول کتاب بخش نظریه و روش‌های تحقیق را می‌سازد. نویسندگان آن معتقدند این بخش دیدگاه‌های مخاطب کتاب را پیرامون ارتباطات پایه‌گذاری می‌کند. نگاه ویژه‌این بخش از کتاب به موضوع پرسیدن و انواع پرسش اختصاص دارد.
کتاب با اشاره به اینکه در عصر انفجار اطلاعات هستیم وارد مبحث اصلی خود می‌شود و به طرح این موضوع می‌پردازد که امروز بسیاری از اطلاعات در اینترنت در درسترس قرارگرفته است. بر همین اساس هم از مخاطب خود می‌خواهد به جای به خاطر سپردن اطلاعات و موضوع‌هایی که در گذشته کشف شده است (بازیابی اطلاعات)، نحوه درک و ارزیابی اطلاعات جدید (پردازش اطلاعات) و اطلاعات جدید را دریابد. در همین خصوص به یک جمله «الیوت ارنسن»، روانشناس اجتماعی اشاره‌می‎کند که می‎گوید از معلم خود «لئون فستینگر» آموزشی فراتر از روانشناسی اجتماعی دریافت کرده‎است.

فصل اول با همین مقدمه ضرورت یادگیری «روش‌شناسی تحقیق انتقادی» را یادآورمی‌شود. سپس به این موضوع می‌پردازد که محققان علوم ارتباطات در کار پژوهشی خود از روش‌های مختلفی بهره می‌برند که دارای نقاط اشتراک و افتراقی است و رسالت کتاب را در یادآوری آن‌ها موردتوجه قرار می‌دهد.
 

 نوع پرسش- سه روش شناخت
در ادامه با برشمردن 5 هدف روش‌های تحقیق علوم ارتباطات ازجمله تولید علم، نحوه کدگذاری اطلاعات توسط انسان، دنبال کردن قوانین توصیف شده خاص، جمع آوری و تحلیل داده‌ها و پرسشگری به‌عنوان نقطه شروع هرتحقیق به تعریف پرسش می‌پردازد. در این بخش کتاب در کنار تعریف یک‌سری مفاهیم همچون «انتزاع»، «تعریف نظری» و «تعریف گزارشی» تلاش شده است تا طبقه‌بندی قیاسی از انواع پرسش‌ها ارائه شود. به‌عنوان‌مثال «پرسش‌های واقعیت» (که تجربی هم دانسته شده است) با «پرسش‌های تعریفی» مورد مقایسه قرارگرفته است.

دو نوع از پرسش «ارزشی» و «سیاسی» هم در بخش دیگر فصل مورداشاره قرارگرفته است. یک جدول هم برای ارزیابی پرسش‌های واقعیت به‌عنوان مهم‌ترین نوع سوال‌های مورد نیاز تحقیق‌های علمی در حوزه ارتباطات ارائه‌شده است.

در بخش بعدی به حوزه‌هایی همچون انواع «شناخت» و حصول «معرفت‌شناسی» پرداخته‎می‌شود. این بخش که حاصل نظریه‌‌های «کرلینگر» است سه روش «اصرار»، «مرجعیت» (منبع موثق) و «شهود عقلی» را موردتوجه قرار می‎دهد. سپس روش علمی به‌عنوان روشی کامل‌تر معرفی می‌شود، چراکه قابلیت آزمون و تصحیح خطا دارد.
در بخش آخر فصل هم با ارائه یک مدل، پرسش‌های تحقیق در حوزه ارتباطات در میانه مثلثی نشان‎داده‌شده‌است که در یک راس آن شاخه هنر، راس دوم علوم طبیعی و سومین راس آن علوم اجتماعی قراردارد.

در انتهای فصل طرح‌های پژوهشی با هدف واداشتن مخاطب به جست‌و‌جو ارائه‌شده است. یکی از سوالات پژوهشی در این بخش جست‌وجوی پیوندهای تحقیقاتی در حوزه روزنامه‌نگاری، ارتباطات فردی، ارتباطات سازمانی، روابط عمومی، لفاظی، رادیو- تلویزیون و تبلیغ بازرگانی است. با این طرح تلاش‎شده مخاطب از همان ابتدای مطالعه کتاب با ذهنیت گسترده‌تری به تحقیق در حوزه ارتباطات بیاندیشد.
 
پیشینه 2500 ساله تحقیق در ارتباطات انسانی
در فصل دوم کتاب، نقش نظریه‌ها در یک تحقیق موردتوجه قرار دارد. نویسندگان کتاب که معقتدند این فصل را هم بر اساس اصول فصل اول به رشته تحریر درآورده اند تلاش کرده‎اند تا قیاسی بین پرسش‌های ارزشی و واقعیت ارائه کنند. این فصل می‌گوید هنگامی که پرسش تحقیق تا انتها بر رویدادهای مستقل متمرکزمی‌شود جنبه «کیفی» دارد؛ رویکرد ارتباطات اغلب از برچسب انسان‌شناسی استفاده‎می‌کند و با روش کیفی قابل اجراهستند در حالی که این نوع از تحقیقات مخالفانی دارد که گاهی با علوم اجتماعی در تضاد هستند. در این بخش تاکید شده است که پرسش‌های تحقیقات انسان‌شناسی از نوع ارزشی است اما نکته مهم وجود دارد که هدف هر دو نوع تحقیق اجتماعی و انسان‌شناسی بهبود شرایط زندگی انسان است.

در ادامه اهمیت نظریه موردتوجه قرار می‌گیرد و با کمک گرفتن از تعریف کرلینگر، چهار هدف علم به ترتیب توصیف، توضیح، پیش‌بینی و کنترل اعلام‎می‌شوند. ارائه تعریف به نسبت جامع از انواع متغیرها به‌ویژه متغیر واسط (میانجی)، تعدیل‎کننده، و کنترل در کنار متغیر وابسته و مستقل از نقاط قوت فصل دوم کتاب است. بعدازآن کتاب فایده نظریه‌پردازی علمی را طرح و مقایسه‌ای میان نظریه‌های «قیاسی» و «استقرایی» ارائه‎می‌کند.

کتاب «روش تحقیق در ارتباطات» پیشینه تحقیقات در حوزه ارتباطات انسانی را به دوره افلاطون و ارسطو مربوط‎می‌داند و فعالیت‌هایی که 2500 سال پیش در یونان و رم باستان انجام شده تا یک‎نفر در سخنرانی مقابل چندنفر بهتر عمل کند را مدنظر قرار می‌دهد. سپس روش علمی را موردبحث خود قرارمی‎دهد. در این اثر یکی از ویژگی‌های رویکرد انسان‌شناسی که آن را متفاوت از روش علمی می‌کند پیوندهای منحصر به فرد ارتباطات یا برقرارکننده ارتباط مورد آزمایش در انسان‌شناسی معرفی می‎شود.
 
منشور اخلاقی تحقیق در ارتباطات
فصل سوم کتاب روش تحقیق در ارتباطات موضوع اخلاق در تحقیقات را مدنظر قرار داده است و تلاش‎می‌کند آداب رفتاری محقق با مشارکت‌کنندگان و اهمیت رضایت‎آگاهانه آن‌ها موردتوجه قرارگیری. از این نظر هم می‌توان این فصل را یک دستورالعمل به‌طور عمده اخلاقی برای محقق شناسایی‎کرد. برشمردن معیارهای تحقیق اخلاقی و غیراخلاقی هم ازجمله شاخص‌هایی است که خواننده کتاب بعد از مطالعه این فصل در آن توانمند خواهد‎شد.

یکی از بخش‌های جالب‌توجه در این قسمت که به بهانه رعایت موارد اخلاقی وارد فصل سوم شده است، ارائه قانون استانداردهای تخصصی برای کار در واحد روابط عمومی است که از قوانین جامعه روابط عمومی آمریکا اخذشده است، که می‌توان آن را به‌عنوان یک منشور اخلاقی فعالیت در واحدهای روابط عمومی تلقی کرد و بندهای مختلف آن قابل‌استفاده در کشورهای مختلف ازجمله ایران نیز هست.

بخش مشابه دیگری هم تحت عنوان قانون انجمن روانشناسی در آمریکا (ای.پی.ای) در بخش اخلاقیات در تحقیق عرضه‌شده است تا مخاطب این کتاب بیشتر با مصداق‌های رفتار اخلاقی در تحقیق آشنا شود. یکی از بخش‌های مهم این قانون «مسئولیت‌های تحقیق» است که تصریح دارد برای انجام یک تحقیق در ابتدا روانشناسان با مشارکت‌کنندگان توافق می‌کنند که ماهیت تحقیق و مسئولیت‌های هر بخش را مشخص نمایند (به‌جز تحقیقاتی که شامل پیمایش‌های گمنام، مشاهده‌های طبیعی و یا تحقیق مشابه شود.)

در ادامه این فصل بعد از تعریف موضوع رضایت آگاهانه و لغو رضایت توسط مشارکت‌کنندگان برگه‌های رضایت آگاهانه مشارکت‌کنندگان در یک تحقیق فرضی چاپ‌شده است تا مخاطبان کتاب به شکل بهتری با تشریفات کار خود آشنا شوند. نمونه مشابه دیگری هم در خصوص نامه کسب اطلاع از مشارکت‌کنندگان قرار داده‌شده است.
 
رفتن در دل تحقیق
بخش دوم این کتاب که بزرگ‌ترین بخش این اثر است با یازده فصل پایه‌های نظریه، تحقیق و روابط میان آن‌ها را مطرح می‌کند. در این بخش هم نگاه ویژه‌ای به موضوع پرسش‌ها شده است. البته رویکرد این قسمت تشکیل شدن پایه شناختی مخاطب یا محقق حوزه ارتباطات است. ازجمله نقاط قوت این بخش از کتاب توجه به روش‌های تحقیقی است که در سایر کتاب‌های مشابه دانشگاهی کمتر به آن پرداخته می‌شود. به‌عنوان‌مثال کتاب در فصل چهارم روش تحقیق اسنادی را موردبحث قرار می‎دهد. یا در فصل پنجم روش تاریخی/ لفاظی- انتقادی از دیدگاه علوم اجتماعی و انسان‌شناسی بررسی می‌شود.

همان‌طور که اشاره شد فصل چهارم این کتاب به انجام تحقیق اسنادی توجه دارد. در ابتدای این فصل چگونگی دست‌یابی و ارزیابی منابع تحقیقاتی و کارکردهای آن مطرح می‌شود. نویسندگان کتاب معتقدند باوجود ورود کامپیوترها به انجام مراحل تحقیق اسنادی هنوز این روش تحقیقاتی پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد.

ازجمله نقاط قابل‌توجه در این فصل از کتاب ارائه جدولی از مجله‌های خارجی کلیدی مرتبط با مقاله‌های ارتباطات است که هرچند آدرس سایت اینترنتی آن عرضه نشده است، اما اسامی انگلیسی آن در جست‌و‌جوی اینترنتی راه‎گشا خواهد بود.

در ادامه کتاب ضمن معرفی منابع اولیه (مطالعه واقعی، متن، داده، آزمایش، فیلم و مقاله تخصصی) و منابع ثانویه (گردآوری کار دیگران) ارائه بعضی شاخص‌ها در کار تحقیقی اسنادی را مدنظر قراردادهاست. شاخص‌‎های نشریات، شاخص‌های کتاب‌شناسی، شاخص نقل‌قول در علوم اجتماعی، اسناد دولتی، چکیده‌ها، جست‌وجوی اینترنتی بخشی از مطالب این فصل است.

آخرین بخش این فصل بررسی سند به لحاظ اعتبار و ارتباط آن با تحقیقی است که محقق می‌خواهد دنبال کند و مطالب آن در طول اجرای تحقیق به‌ویژه در مراحل ابتدایی آن ماهیت کاربردی دارد.
 
راه‎حل‎هایی برای اجرای منسجم تحقیق کیفی
فصل پنجم کتاب نزدیک‌ترین مبحث این اثر به رویکرد تحقیقی انسان‌شناسی است و از سویی هم این فصل زمینه خوبی برای اجرای «روش کیفی» در تحقیق است. در ابتدای این فصل به نقل از «بووزر» از محققان علوم اجتماعی آمده است: «دانشمندان اجتماعی که تحقیق آزمایشی و توصیفی انجام می‌دهند نیاز به روش تعمیم دارند، روشی که شواهد قطعی و منطقی را نشان دهد که همیشه بتوان آن را به جمعیت‌های بزرگ تعمیم داد. لفاظان به دنبال جست‌و‌جویی هستند که آن‌ها را به شگفتی‌های بحث‌انگیز و دل‌پذیر هدایت کند.»

در ادامه هم به دلیل رویکرد انتقادی که این فصل دارد به نقل از «بلک» از دیگر دانشمندان حوزه علوم اجتماعی آمده است: «خواندن یک مطلب انتقادی تنها برای تائید و درست پنداشتن عقاید خود نیست بلکه آن برای آگاهی یافتن از آن چیزی است که ما بدان آگاه نیستیم.»

نویسندگان این کتاب شاید با همین دو جمله نقلی تکلیف این فصل را روشن کرده‌اند و به مخاطب خود اهمیت روش‌های مبتنی بر انتقاد را مطرح می‌کنند. از سویی برای روش‌های تحقیق کیفی که در حوزه علوم اجتماعی و ارتباطات نوپا‌تر هستند با روش‌های تاریخی و انتقادی/ لفاظی شیوه اجرایی معرفی می‌کنند.

کتاب تلاش می‌کند هر دو روش را به شکل جامعی معرفی کند، در پایان فصل هم انجام آزمون انتقادی در حوزه ارتباطات را مورداشاره قرار می‌دهد. بر همین اساس می‌گوید در انجام مطالعه انتقادی- لفاظی محقق به توصیف چیزی می‌پردازد که اتفاق افتاده است. در این تحلیل‌ها محقق بر دو عامل درونی و بیرونی ارتباطات متمرکز می‌شود. در عوامل بیرونی محقق مدت‌زمانی که ارتباطات رخ‌داده است، توصیف محقق از مخاطب ارتباطات و موقعیت سخنرانی (ارتباط) توصیف و تحلیل می‌گردد. در بخش درونی هم محقق به دنبال تفسیر و ارزیابی ایده است. مثل‌اینکه سخنران (ارتباط‌گر) چگونه صحبت کرده است و نقاط قوت و ضعف وی چه بوده است.

در مورد تحقیق تاریخی نویسندگان ترجیح داده‎اند محدودیت‌های تحقیق تاریخی را موردتوجه قرار‌دهند. موضوعی که در اینجا مورداشاره است آماده بودن محقق حوزه ارتباطات برای کسب اطلاعات ناقص است. نکته دوم تغییرپذیری واقعیت‌هایی است که همچون زمان و زبان در حال تغییر هستند و این موضوع در تحقیق تاریخی اهمیت بیشتری پیدا‌می‌کند، بنابراین لازم است محقق به این آمادگی برسد که در این نوع از تحقیقات اثبات روابط علت- معلولی مساله‎ساز است.
 
آیا تحقیق‎مان قابل اعتماد است؟

فصل ششم کتاب با عنوان پایه و اساس اندازه‌گیری را می‌توان یکی از شبیه‌ترین فصل‌های کتاب با سایر آثار مشابه در حوزه تحقیق در علوم اجتماعی دانست. تعریف اینکه سنجش چیست، معرفی انواع چهارگانه سطوح سنجش (اسمی، ترتیبی، فاصله‌ای و نسبی)، تعریفی از روایی، اعتبار و روابط میان این دو تشکیل‌دهنده ساختار این فصل است.

البته نویسندگان در این بخش از کتاب تلاش کرده‎اند تا با ارائه برخی مثال‌های تحقیقاتی و جدول‌هایی مزیت‌هایی برای این فصل ایجاد کنند. به‌عنوان‌مثال در خصوص سنجش اسمی و ترتیبی جدولی با سوالات تفکیک‌شده ارائه می‌کند. همین کار را برای سنجش فاصله‌ای هم انجام داده است. در خصوص روایی (Reliablity)  که در ادبیات علوم اجتماعی قابلیت اعتماد تعریف می‌شود نیز تعریف جامعی ارائه می‌کنند.

در میانه این فصل مصاحبه در تحقیقات علوم ارتباطات (نه مصاحبه مطبوعاتی) موردتوجه قرارگرفته است و مثالی از تحقیق پیمایشی مطرح‌شده است. در پایان فصل هم نویسندگان تلاش دارند، همچون سنت فصل‎های پیشین، الگویی تصویری از پیام اصلی فصل ارائه دهند که برای این فصل الگوی تصویری از روابط بین اعتبار و روایی ترسیم‌شده است که هرچند بدون مطالعه متن کتاب نمی‎توان به درک درستی از مدل رسید. اما مطالعه پیشین فصل و توجه به این مدل به مخاطب کمک می‎کند تا مفاهیم روایی (قابلیت اعتماد) و مفهوم اعتبار را بهتر درک کند.
 
دماسنجی برای تحقیقات علوم اجتماعی
فصل هفتم کتاب با رویکرد کاربردی‌ استفاده از مقیاس‌های سنجش همچون «ترستون»، «گاتمن»، «طیف لیکرت»، «افتراق معنایی»، «مقیاس دماسنج» و «مقیاس چندبعدی» را موردبحث قرار داده است. نویسندگان اثر با اشاره به مثال‌هایی از متغیرهای مداخله‌ای به سراغ تعریف انواع مقیاس‌های یادشده می‌پردازند که هرچند در کلیات تعریف این مقیاس‌ها تفاوتی با آنچه درکتاب‌های مشابه دیگر ندارد. اما تلاش نویسندگان برای ارائه نکات ریزتر در خصوص این مقیاس‎ها درخور توجه است. به‌عنوان‌مثال در خصوص طیف لیکرت توجه مخاطب را به این نکته جلب می‌کنند که بعد از ساخت مقیاس باید اعتبار ساختاری مورد ارزیابی قرارگیرد.

مقیاس بندی دماسنج هم ازجمله مواردی است که در سایر کتاب‌های مشابه کمتر موردتوجه قرارگرفته‌، که نوعی از مقیاس گرافیکی است و حاصل کار «مرکز تحقیق پیمایش دانشگاه میشیگان» است و در مورد پیش‌بینی پاسخگویان پیرامون دوست داشتن/نداشتن، موافقت/مخالفت، توافق/عدم توافق با نمره‌بندی صفرتا صد درجه است.

بخشی از این فصل به «سنجش‎های غیر مزاحم» می‌پردازد که به بعضی رفتارهای ناآگاهانه محققان در طول فرایند تحقیق اشاره دارد که به‌واسطه آن نحوه عملکرد مشارکت‌کنندگان تغییر پیدا می‌کند. در این قسمت به نقل از کتاب سنجش‌های غیر مزاحم اثر «یوجین وب»، «دونالد کمپل»، «ریچارد شوارتز» و «لی سکرست» می‌نویسد: لزومی ندارد شرکت‌کنندگان یک طرح تحقیقاتی از اینکه تحت مطالعه هستند، آگاهی پیدا کنند. سنجش‌های غیرمزاحم نباید جایگزین مصاحبه یا پرسشنامه شود، اما باید مکمل باشد و با سنجش (مصاحبه یا پرسشنامه) اعتبار متقابل داشته باشند که این روش بر پاسخگو تأثیر نمی‌گذارد.
 
چطور به سراغ تحلیل‎محتوا برویم
فصل هشتم کتاب به سراغ توصیف اطلاعات با روش تحقیقی تحلیل محتوا رفته است. کتاب به مخاطب خود توصیه می‌کند زمانی که قصد تحلیل هرگونه متغیر یا رویداد ارتباطی را دارید اولین قدم تصمیم‎گیری برای این موضوع است که  محقق چه چیزی را می‎خواهد مطالعه کند. بر همین اساس هم «واحد تحلیل» خود را می‎بایست انتخاب کند. سپس با توجه به واحد تحلیل مدنظرش تصمیم بگیرد که چگونه داده‌ها را مرتب کند و یک طبقه‌بندی منظم را ایجاد کند. درنهایت با گذر از این مرحله فاز اجرایی یعنی نمونه‌گیری را آغاز کند و به استخراج اطلاعات بپردازد.

این فصل از کتاب که جنبه نظری و عملی (کاربردی) را به‌طور توام داراست، تلاش می‎کند مخاطبان را ترغیب کند تا از روش تحلیل محتوا برای بررسی اثر پیام‎های ارتباطی استفاده کنند.
 
دو روش برای نمونه‎گیری کیفی
فصل نهم کتاب نمونه‌گیری کیفی را موردتوجه قرار داده است و به تشریح «مشاهده مشارکت» به‌عنوان فراهم آورنده پاسخ‌هایی برای «پرسش‌های خاص» می‎پردازد. نویسندگان البته اشاره می‌کنند اجرای این روش زمان زیادی نیاز دارد و همه محققان امکان فعالیت با این روش را ندارند، از سویی امکان تعمیم آن را هم کم می‎دانند.

در ادامه هم «گروه کانونی» به‌عنوان دومین روش تحقیق کیفی/ توصیفی معرفی می‎شود. کتاب ضمن معرفی کامل این نوع از تحقیق جدول پرسشنامه‎ای برای اجرای روش تحقیق کیفی هم ارائه می‌دهد. بعدازآن هم مصاحبه‌های عمقی (مصاحبه‌ با افراد معدود به‌قصد اجرای کار تحقیقاتی) تشریح شده که درمجموع این فصل کتاب را به یک‌پایه خوب برای محققانی که علاقه‌مند به اجرای روش‌های کیفی هستند تبدیل کرده است.
 
ارائه فرمول برای نمونه‎گیری از جامعه
فصل دهم کتاب به نمونه‌گیری کمی می‌پردازد. تعریف دو نوع نمونه‌گیری احتمالی- غیر احتمالی و ارائه زیرشاخه‎های آن، تشکیل‌دهنده مطالب این فصل است. موضوع‎هایی همچون دقت در نمونه‎گیری، تعریف و توضیح پیرامون منحنی توزیع نرمال و فرمول‎های محاسبه اندازه نمونه از کل جمعیت دیگر بخش‎های تشکیل‎دهنده این قسمت از کتاب تحقیق در ارتباطات است.

شکل‎های مختلف و البته کلاسیک ارتباط محقق با اعضای نمونه مدنظرش از جامعه مورد تحقیق همچون تماس تلفنی، تماس پستی، تماس خانه به خانه بخش بعدی این فصل است. البته نویسندگان (و همچنین مؤلف- مترجم) صحبتی از شیوه‎های ارتباط‎گیری محقق از طریق شبکه‎های اجتماعی و سایت‎های اینترنتی نمی‎کنند.
 
آموزش کاربردی پیمایش
در فصل یازدهم  روش «تحقیق پیمایش کمی» موردتوجه قرار می‎گیرد، که اگر قرار به مقایسه این فصل با سایر کتاب‎های مشابه تحقیقاتی باشد. وجه بارز این اختلاف در کاربردی بودن مطالب کتاب تحقیق در ارتباطات است. به عبارتی نویسندگان کتاب کوشیده‎اند با استفاده از یک سری جداول، انواع مختلف پیمایش را تعریف کنند و البته مخاطب کتاب را برای اجرای شکل‎های مختلف پیمایش که از پرکاربردترین شیوه‎های تحقیق در علوم ارتباطات اجتماعی است آماده کنند یا مهارت وی را افزایش دهند.
 
تحقیق در آزمایشگاه بعد از کشف رابطه علی
فصل دوازدهم روش آزمایشگاهی تحقیق ارتباطات را تشریح می‎کند. این فصل کتاب هم سعی دارد همچون فصل‎های پیشین یک روش تحقیقی در حوزه ارتباطات را از ابتدا برای مخاطبی که ممکن است آشنایی کاملی با آن‌ها نداشته باشد، توضیح دهد و مهارت‌های عملی مخاطب خود را بالا ببرد. اما در این فصل به دلیل اینکه محقق در شرایط آزمایشگاهی به سر می‎برد و ثابت نگاه‌داشتن (و تحت کنترل قرار دادن) عوامل مختلف در تحقیق آزمایشی اهمیت دارد، کتاب نگاه ویژه‌ای به این موضوع دارد و چگونگی طرح یک آزمایش را تشریح می‌کند.

بخش دوم این فصل کتاب به ایجاد روابط علی و مرتبط کردن این روابط به ساختن نظریه اختصاص دارد. معیارهایی را برای ایجاد روابط علی برمی‌شمارد. ازجمله اینکه متغیرها باید به‌طور آزمایشی به یکدیگر مربوط باشند و همچنین اثر (منظور اثر ایجادشده از رابطه علی) باید علت را در زمان دنبال کند.

در این فصل از کتاب هم به پرسیدن پرسش‎های مناسب در تحقیق آزمایشی توجه شده، از سویی موضوع‌هایی همچون اخلاق در فرایند تحقیق در ذیل عنوان  «ایفای نقش به‌عنوان گزینه‎ای برای فریب در آزمایش» موردتوجه قرارگرفته است. این در حالی است که موضوع اخلاق در فصل سوم کتاب هم مورداشاره قرارگرفته اما ازآنجایی‌که  درروش تحقیق آزمایشی موضوع تحقیق بر انسان مطرح است، نویسندگان از این ضرورت غفلت نکرده‎اند. اهمیت علمی تحقیق آزمایشی، چگونگی دست‌کاری متغیرهای مستقل، وابسته و تعمیم داده‎ها دیگر عنوان‎های تشکیل‌دهنده این فصل است.
 
زنجیره‎ای برای تحقیق خارج از آزمایشگاه
فصل سیزدهم کتاب هم که ادامه فصل قبل خود است با ماهیتی عملی و کاربردی‌تر روش آزمایشی را موردبحث قرار داده، در این فصل تلاش شده است راهبردها و طرح‌های آزمایشی در حوزه ارتباطات موردبحث قرار بگیرد. به نظر می‎رسد نویسندگان دلیل خود برای نگارش این فصل را پیچیدگی ارتباطات و به‌تبع آن پیچیدگی نظریه‎های ارتباطات می‏دانند که باعث شده فعالیت آزمایشی در این حوزه کار راحتی نباشد.

مطالب این فصل به‌صورت یک زنجیره از «طرح شبه آزمایشی»، «مطالعه موردی یک مرحله‌ای»، «طرح آزمون مقدماتی- آزمون نهایی یک گروهی»، «مقایسه گروه نامساوی» و «طرح گروه‌های آزمون مقدماتی- آمون نهایی گروه‌های نامساوی» شروع می‌شود. هرکدام از این عنوان‌ها هم که در نگاه اول ممکن است برای مخاطبان کتاب و محققان کم‌تجربه ارتباطات نامأنوس باشد با مدل‎ها و توضیح‌های جامعی ارائه‌شده است تا درنهایت محقق را آماده کند از شرایط ساده و یا به عبارت تحت کنترل آزمایشگاهی آماده اجرای آزمایش در دنیای واقعی خارج از آزمایشگاه شود.

بخش دیگر مطالب این فصل به نحوه محاسبه اعتبار درونی یا بیرونی می‌پردازد که این قسمت از کتاب هم ازجمله نقاط قوت آن محسوب می‌شود چراکه با ارائه جداول کاربردی زمینه افزایش مهارت مخاطب خود برای اجرای تحقیق را تقویت می‌کند. البته این فصل از کتاب جز قسمت‌های سخت آن است و مطالعه در این قسمت شاید به‌راحتی فصل‎های ابتدایی کتاب هم نباشد.
 
تجزیه و تحلیل با چاشنی استعداد محقق
سومین بخش از کتاب تحت عنوان سبک‎ها و استفاده از تحلیل به سراغ بخشی از فرایند تحقیق می‎رود که داده‌های فراوانی در مرحله اجرای یک روش تحقیقی گردآوری‌شده است و حال محقق باید دست به تحلیل داده‌هایش بزند و نتیجه‌ای را گزارش کند. نویسندگان که به‌درستی به نگرانی احتمالی مخاطبان کتاب در تجزیه‌وتحلیلی اعداد واقفند، یادآوری می‌کنند در اینجا به دنبال مرور فرمول‌های پیچیده و محاسبات ریاضی نیستند بلکه باید هوش و زکاوت محقق به کار او بیاید تا نتیجه درست را گزارش کند. بنابراین تلاش می‌کنند خواننده قوه درک خود را به کار اندازد.
 
ریاضیات در خدمت محقق ارتباطات
فصل چهاردهم کتاب مفهوم داده‌ها و توصیف آن‌ها را معرفی می‌کند و مرتب کردن آن‌ها بعد از گردآوری را موردتوجه قرار می‌دهد و البته نگاه ویژه‌ای به گسترش این داده‌ها هم دارد. شیوه‌های تحلیل داده‎هایی که در فصل‌های مختلف با سطوح مختلف سنجش همچون اسمی و ترتیبی، فاصله‌ای و نسبی گردآوری‌شده است به همراه چگونگی تحلیل فراوانی داده‌ها، مد، میانه، میانگین، واریانس، انحراف معیار، خطای استاندارد و منحنی‎های خطی مطالب اصلی این فصل را تشکیل می‎دهد.

نزدیک‎ترین بخش کتاب به ریاضیات کاربردی (آمار) را می‎توان در همین فصل جست‌و‌جو کرد و البته باید گفت این فصل کتاب نیاز عمومی دانشجویان رشته ارتباطات به دانستن مباحث آماری را هم تا حد زیادی مرتفع می‎کند. ازجمله ویژگی‎های این فصل توجه به اهمیت نرم‎افزار SPSS است، با توجه به اهمیت آن بعضی از نمودارها و مطالب این فصل مبتنی بر دریافت خروجی اطلاعات در این نرم‌افزار است.

فصل پانزدهم یک گام به جلوتر می‌رود و توصیف‌ها را از حالت ساده به سمت تحلیل‌های استنباطی پیش می‌برد تا محقق بیشتر نقش خود را در آخرین مراحل تحقیق ایفا کند. معرفی آمارهای استنباطی، ابزارهای ویژه‌ای همچون آزمون‎های پارامتریک، آزمون T، تحلیل واریانس، همبستگی و آزمون‌های نا پارامتریک (آزمون خی- دو، همبستگی نا پارامتریک) عمده مطالب تشکیل‎دهنده این بخش است.

تعریف از فرضیه‌های تحقیق و فرضیه صفر (پوچ) که مباحث مهمی در تحقیقات علوم اجتماعی است در این فصل کتاب جایگذاری شده است. نویسندگان تلاش کرده‎اند این موضوع که در تحقیقات علوم اجتماعی و ارتباطات استنتاج آمار کلاسیک با احتمال غلط بودن پیش‌بینی‌ها (H0) انجام می‏شود، آن را با عجیب بودنش برای خواننده کتاب برجسته کنند. در ادامه هم به سراغ مشخص کردن سطح معناداری در نمودارهای توزیع نرمال رفته و دو نوع خطای اول و دوم را که با فرضیه صفر و فرضیه تحقیق ارتباط دارد، موردبحث قرار داده‎اند.
 
چالش دوباره با مخاطب
فصل شانزدهم کتاب روش تحقیق در ارتباطات به دنبال این است که با نگاهی به جنبه‌های کاربردی و عملی مطالب این اثر یک‌بار دیگر مخاطب خود را به چالش بکشد تا بهتر بتواند از دانسته‎های کسب‌شده در این کتاب استفاده کند. در یک جمله هم می‎توان گفت این فصل به دنبال تقویت «تفکر انتقادی» خواننده است.

هرچند ممکن است در ظاهر بی‌ارتباط به نظر برسد، اما بخشی از مطالب این فصل به تحقیق‌های بازاریابی اختصاص پیداکرده است. اما نویسندگان که از این کار خود هدف داشته‎اند، نشان می‎دهند که قصدشان واداشتن مخاطب کتاب به تفکر به شیوه علمی است. برای همین هم چند آزمایش را مطرح می‎کند در همین فصل به اهمیت نقش و جایگاه پول در تحقیقات علمی هم اشاره‌شده است تا خواننده در فضاهای انتزاعی و دانشگاهی بی‌ارتباط با فضای کار، که به‌طورمعمول در میان دانشجویان مقاطع پایین دیده می‌شود، باقی نماند.

درنهایت هم در آخرین فصل چرخه کاملی را پیش روی خواننده کتاب قرار می‎دهد که اکنون بعد از مطالعه قریب به 500 صفحه از این اثر نقطه شروع یک تحقیق تا انتهای آن را درک می‎کند و به‌احتمال‌زیاد قادر است یک تحقیق علمی را به‌طور کامل پیش ببرد یا آن را بهتر از قبل درک کند.
 
پروپوزال، مقاله و تحقیق را نخرید؛ خودتان بنویسید!
ازجمله ویژگی‌های فصل هفدهم کتاب آشنا کردن مخاطب با نوشتن پروپوزال و چگونگی نگارش گزارش‌های دانشگاهی و تجاری علمی با رویکرد کاربردی است. این فصل کمک می‎کند مخاطب کتاب با کمترین اتکا به دیگران بتواند حداقل پایان‎نامه دانشگاهی بنویسد یا مقاله‎ای علمی را آماده تدوین کند.

پس از فصل هفدهم، یک لغت‌نامه فارسی به فارسی (20 صفحه‎ای) در حوزه مباحث کتاب آماده‌شده است که در نوع خود قابل‌توجه است. بعدازاین بخش، منابع مورداستفاده در تألیف این کتاب (در بازه‌ای قریب به 20 صفحه) جایگذاری شده است که بسیاری از آن‌ها مربوط به سال‎های 1990 تا 2010 هستند و تازگی نسبی مطالب این کتاب را به‌ویژه در برابر آثار مشابه دیگر در ایران به رخ می‎کشد.

نمایه کتاب هم آخرین بخش این اثر است که امکان مطالعه گزینشی و هدفمند را فراهم می‎کند و متصدیان تهیه این کتاب برای تهیه آن تلاش شایسته‎ای انجام داده‎اند و بسیاری از اسامی و مفاهیم علمی مرتبط مستقیم در حوزه تحقیق در علوم اجتماعی و ارتباطات را به همراه مفاهیم مرتبط غیرمستقیم در حوزه‎های یادشده را که در کتاب مورداشاره قرار‎گرفته‎ کنار یکدیگر نشانده‎اند تا امکان مطالعه دقیق‎تر برای خواننده کتاب فراهم شود.
 
 
 

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها