هایکو یکی از قالبهای معروف شعر ژاپنی است که در سالهای اخیر نیز توسط شاعران فارسی زبان استفاده شده است. مجموعه هایکوهای علی باباچاهی در کتاب «بیا گوشماهی جمع کنیم» به گونهای نشان میدهند که هایکوی ایرانی مستقل از هر فرهنگی به شعرهایی نظیر شعرهای وی شباهت دارند.-
البته در ایران اگر بخواهیم روی آثار شاعری دست بگذاریم که شعرهایش از همه بیشتر به هایکو و فرهنگ ژاپنی نزدیک است، شاید بتوانیم از سهراب سپهری نام ببریم. البته در زمان حیات سهراب سپهری و همچنین پس از آن منتقدان زیادی آثار وی را نقد کردند و به نحوه شعر گفتن او انتقاد داشتند. آنان معتقد بودند سهراب در معنا آفرینی شعرش از نردبانی بالا میرود که کمتر شباهتی به فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد و از همین رو برای درک و فهم درست شعرهای این شاعر باید با آیین ژاپنی آشنا شد و آن را مورد مطالعه قرار دارد.
هر شعری باید قائم به ذات باشد، یعنی به خودی خود و مستقل از هر متن دیگری شود. این گفته به این معناست که هر کتاب، چه رمان و چه داستان کوتاه و چه شعر نباید وابسته به نوشتهای دیگر و فهمش در ارتباط با متن ادبی دیگری باشد.
شعرهای سهراب سپهری را از این زاویه میتوان نقد کرد و گفت که در برخی از شعرهایش معنایی را به ذهن متبادر می کند که برای درک و فهمش باید با فرهنگ ژاپنی و فرهنگ ذن آشنا شد.
مجموعه شعر «بیا گوشماهی جمع کنیم» سروده علی باباچاهی به نظر میرسد که متنی مستقل است و شاعر با فرهنگ ایرانی و با المانهایی که برای مخاطب ایرانی آشناست، هایکو سروده است. یکی دیگر از نشانههای هایکو حرکت در شعر است. مثل این شعر ژاپنی:
«اندوه من
برف به سایه خفتهای است
که سر آب شدن ندارد.»
شعری از باباچاهی را میخوانیم که در این مجموعه است و علاوه بر ایجاد حرکت و بهتر است بگوییم نشان دادن حرکت در شعر، معنایی مشخص و مستقل را از فرهنگ ژاپنی به ذهن مخاطب مینشاند:
«هن و هن
این سنگ را
باید به نُک کوه برسانم
چه باشی تو چه نباشی»
یا در نخستین هایکو کتاب آمده است:
«از این دقیقه
تا دقیقه دیگر
چه عمر درازی دارد
قاصدک»
هایکو 17 هجا دارد. هایکوهای باباچاهی به قول خودش در تعارض با سلطه زمانه است. این شاعر در مجموعه «بیا گوشماهی جمع کنیم» 216 هایکو دارد که هر کدامشان دارای روایتی متفاوت و خاص هستند. از قضا هیچ کدام از این هایکوها به یکدیگر شبیه نیستند و بیشتر خرده روایتهاییاند که میخواهند یک روایت کلان را ترسیم کند.
باباچاهی در مصاحبهای که آخر کتاب با سیروس نوذری، شاعر انجام داده است، میگوید: «فکر میکنم هایکو نه شعری است در شرایط و نه بر شرایط؛ به ویژه آنکه «شرایط» خواسته و ناخواسته صبغه سیاسی دارد. اینکه بگوییم هایکو شعر انفعالی است، به گمان من اگر شعری چه هایکو و چه غیر هایکو ایجاد لذت کند، دیگر انفعالی نیست. هایکو بر مبنای یک سلوک بیرونی قابل تبیین است. سلوک شاید تجسم یک معنا و ضرورت یک تقلای عاشقانه-عارفانه بی جنجال باشد. هایکو بر مبنای یک سلوک ناگزیر و در نقش یک «راه» با عرفان ذن نسبت مییابد. در واقع فرآیند فرهنگ ژاپنی است که «سلوک»ی خاص را پیشنهاد میکند و سالکی از این دست را میپروراند.»
باباچاهی در این کتاب مرزی بین شعر کوتاه و هایکو قایل میشود. با خواندن شعرهای کتاب حاضر شاید بتوان پذیرفت که هر شعر کوتاهی هایکو نیست و شاید بتوان به جرأت گفت که هایکو ایرانی مستقل از هر فرهنگی به شعرهایی نظیر شعرهای باباچاهی شباهت دارد. در زمانهای که هر شاعر با اهمال قصد عرض اندام در عرصه شعر دارد و شعر کوتاه یا هایکو را دستاویزی برای مطرح کردن خود قرار میدهد، شاید بتوان گفت، هایکو ایرانی در زبان و کلام باباچاهی بهتر قابل بررسی است.
در شعری دیگری از او میخوانیم:
«صبح شده باز
مثل همیشه
در منقار حرف تازهای ندارند
پرندگان پشت شیشه»
باباچاهی حدود 18 سال در بوشهر به تدریس ادبیات اشتغال داشت. این شاعر در طول مدت تدریس خود علاوه بر انتشار شعر در نشریات پایتخت، در حوزه مطبوعات نیز فعالیت میکرد.
تازهترین کتابهای وی با نامهای «عقل عذابم میدهد» و «به شیوه خودشان عاشق میشوند» امسال(1392) به ترتیب از سوی نشر زاوش و مروارید منتشر شدهاند.
مجموعه شعر «بیا گوشماهی جمع کنیم» امسال(1392) از سوی انتشارات ثالث با شمارگان هزار و 100 نسخه و با قیمت 6 هزار تومان در قورهای شکیل چاپ شده است. در این کتاب یک رباعی و یک شعر کوتاه سپید هم دیده میشود.
نظر شما