به گزارش خبرگرازي كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر كه پژوهشي براي اصحاب رسانه‌ها محسوب مي‌شود، به چيستي و كاركردهاي دو فرشته مقرب الهي، جبرائيل و ميكائيل (ع) پرداخته است.

در جهان هستي علاوه بر موجودات محسوس، موجودات ديگري وجود دارند كه نامحسوسند و با حواس ظاهري انسان قابل ادراك نيستند. اين موجودات انواعي دارند كه فرشتگان يك نوع از آن ها به شمار مي‌روند. فرشتگان جزو عالم غيب و ملكوتند كه به حكم صريح قرآن، اعتقاد به آن‌ها ضرروي است. آن‌ها مظهر پاكي، بركت و صداقتند و از مسووليتي كه خداوند بر عهده آن‌ها گذاشته است، سرپيچي نمي‌كنند. كميت آن‌ها نيز بسيار است كه هر يك در عالم هستي به امر خداوند، كارگزارند. با اين حال، ورود بعضي خرافه‌ها و باورهاي وارداتي از ديگر اديان تحريفي به آموزه‌هاي اسلامي سبب شده است تا برداشت‌هاي ناصوابي از اين موجودات در جامعه اسلامي رواج داشته باشد.

در اين پژوهش سعي شده اين باورها اصلاح شود. از اين‌رو، در كتاب حاضر، ابتدا كلياتي درباره فرشتگان بيان شده و سپس به تفصيل درباره دو فرشته مقرب الهي؛ يعني جبرييل و ميكاييل سخن به ميان آمده است.

از آنجا كه ملائك در همه عرصه‌هاي هستي و همراه با تمام موجودات و مخلوقات به فعاليت مشغولند، پرداختن به اين موضوع مي‌تواند تاثير به‌سزا و شگرفي در نگرش، اعتقادات و عملكرد مخاطبان رسانه داشته باشد. به عنوان نمونه، تاكيد بر امكان بهره‌مندي از ياري ملائك در مناسبات فردي و اجتماعي با سه شرط ياد شده، مي‌تواند زمينه‌ساز و مشوق افراد براي اتصاف به اين سه صفت شود. تحليل وقايع اجتماعي و ارايه راهكارهايي براي رهايي از بن‌بست‌ها مانند تغيير نوع نگرش و باور مردم به موضوع فرشتگان كه آن‌ها را محدود به دوره و حضور انبيا و پيامبران مي‌دانند، از جمله ضرورت‌هايي است كه مي‌توان براي طرح اين موضوع در رسانه برشمرد.

پندار عمومي از ملائكه كه به احتمال از تابلوها و آثار هنري غربيان متاثر است، موجوداتي انسان‌نما و بالدار و معمولا به شكل زن است كه البته اين بخش اخير به روشني در آيات قرآن رد شده است. در اين ميان، پندارهايي نيز در ذهن مردم درباره برخي ملائكه وجود دارد كه نيازمند بازنگري و اصلاح جدي است. مهم‌ترين اين سوء برداشت‌ها را بايد درباره حضرت عزرائيل(ع) بدانيم كه معمولا چهره‌اي هولناك و وحشت‌آفرين از ايشان ترسيم شده كه بي‌شك نادرست است و هيچ مبناي ديني ندارد. 

به عقيده نويسنده كتاب، «دسته‌اي از مخلوقات خداوند كه از آنان با عنوان ملائكه ياد مي‌شود، در عالم ويژگي‌ها و مسووليت‌هايي ويژه دارند. با وجود اينكه اين موجودات نقش فوق‌العاده و بسيار گسترده‌اي در جهان دارند و قرآن كريم و روايت‌هاي اسلامي بي‌شماري، مطالب بسيار ارزنده‌اي را درباره آنها عنوان داشته، ولي از آنجا كه به چشم نمي‌آيند، سطح اطلاعات عمومي و حتي تخصصي افراد جامعه در اين‌باره چندان كه بايد و شايد، نيست. در ميان ملائكه، ميكائيل، جبرئيل، اسرافيل، و عزرائيل، مقرب‌ترين و با منزلت‌ترين ملائكه نزد خداوند متعال هستند.
از ميكائيل با عنوان فرشته رزق ياد مي‌شود. اين ملك الهي در دوره‌هاي مختلف تاريخي به ويژه پس از اسلام، حضوري فعال و موثر داشته است. بررسي نسبت‌هاي اين فرشته الهي با رزق، كسب و كار و نيز حضور او در عرصه‌هاي زميني، از جمله وظايف اين پژوهش است.
حضرت جبرئيل(ع) نيز يكي ديگر از آن ملائك است كه ايشان را به عنوان فرشته وحي مي‌شناسيم. البته ماموريت‌هاي ديگري نيز براي او در دوره‌هاي مختلف تاريخ حيات وي عنوان شده كه مي‌توان با استفاده از منابع، از آنها آگاهي يافت.»

پرسش‌هاي اين تحقيق
مهم‌ترين پرسش‌هايي كه در اين پژوهش عنوان و پاسخ داده شده‌اند، از اين‌قرارند: نقش ملائكه در عالم هستي چيست؟ آيا حضرت جبرئيل(ع) در طول حيات خويش به جز ابلاغ وحي، ماموريتي ديگر نيز بر عهده داشته است يا خير؟ نسبت حضرت ميكاييل(ع) با رزق و تاثير اعتقاد به ميكائيل بر فعاليت‌هاي روزمره انسان‌ها براي كسب روزي چيست؟ 

اهداف تحقيق
اين پژوهش به دنبال شناسايي اجمالي ملائكه و نقش و ماموريت آنان در عالم خلقت و به صورت مشخص، استخراج و شناسايي نقش و فعاليت‌هاي دو فرشته مقرب الهي، ميكائيل و جبرئيل(عليهم‌السلام) از بدو خلقت تا قيامت است.

تعريف مفاهيم تحقيق
ملائكه گروهي از مخلوقات خداوند متعالند كه در زمره ساكنان عالم غيب به شمار مي‌آيند و معمولا با چشم مادي افراد ديده نمي‌شوند. هريك از اين جمعيت انبوه از سوي خداوند مامور به تكليف و انجام اموري مشخص است. ميكائيل يا ملك رزق، يكي از اين ملائكه است كه بنا بر روايات بسيار، در زمره چهار ملك برتر است. جبرئيل(ع) نيز يكي از مشهورترين ملائكي است كه بارها نامش در طول حيات رسول‌خدا(ص) در نقش ملك وحي به چشم مي‌خورد.

جايگاه ميكاييل
همان‌گونه كه پيش از اين نيز بيان شد، جناب ميكائيل(ع) رتبه و جايگاه والايي دارد. اقرار به ميكائيل از جمله ضروريت‌هاي اسلامي است كه انكار آن سبب خروج از اسلام و ارتداد مي‌شود. بدين ترتيب، در روايت‌ها از ايشان با عبارت‌هايي مانند «اكرم الخلق علي‌الله» با كرامت‌ترين خلايق نزد خداوند متعال؛ «خيرة‌الله» برگزيده خداوند يا «صفوة‌الله من الملائكه» برگزيده ملائك، ياد شده است. خداوند سبحان نيز از او با تعبير «ميكال» نام مي‌برد: «من كان عدوالله و ملائكته و رسله و جبرئيل و ميكال فان الله عدو للكافرين؛ كسي كه دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرئيل و ميكائيل باشد، [كافر است و] خداوند دشمن كافران است (بقره، آيه 98).»

با در نظر گرفتن عبراني بودن پسوند ايل، معناي واژه جبرئيل، عبدالله و ميكائيل معادل عبيدالله گفته شده است كه البته مرحوم طبرسي اين نظر را رد كرده و اين دو را واژگان عجمي وارد شده به عربي دانسته است. در برخي منابع، نام ميكائيل را «عبدالرزاق» و كنيه‌اش را «ابوالغنائم» نوشته‌اند.

حضرت امام جعفر صادق(ع) در توصيف عظمت خلقت ميكائيل(ع) فرمود: «هرگاه ميكائيل بخواهد به زمين بيايد يك پاي او در آسمان هفتم قرار مي‌گيرد و پاي ديگرش بر زمين هفتم». مرحوم مجلسي نيز مي‌نويسد: «ميكاييل رئيس ملائكي است كه با ارزاق مردم نسبت پيدا مي‌كنند، مانند ملائكه ابرها، رعد و برق‌ها، بادها، باران‌ها،... .» بنابر آنچه در برخي منابع آمده، ماموريت كشيدن صراط بر روي جهنم، بر عهده ميكاييل نهاده شده است.

در بخشي از اين اثر آمده است ميكائيل(ع) يكي از فرشتگان چهارگانه مقرب خداست كه در طول تاريخ حيات بشر، نقش‌هاي مهمي بر عهده داشته است و تا زمان ظهور امام عصر(عج) نيز ادامه خواهد داشت. هرچند برخي از ماموريت‌هاي هميشگي ميكاييل(ع) در عالم خلقت، با موضوع حيات بشري و روزي او ارتباط پيدا مي‌كند، ولي در منابع متقدم، اين ديدگاه كه او را ملك رزق بدانيم، از منابع متاخر كم‌رنگ‌تر است در واقع بايد او را ملكي بدانيم كه مامور اجراي مهم‌ترين دستورهاي پروردگار است. بنابراين، از آنجا كه اين ماموريت‌هاي مهم، در طول تاريخ مصداق‌هاي مختلفي پيدا مي‌كند، باور به ميكائيل(ع)، با فعاليت براي كسب روزي هيچ منافاتي نخواهد يافت.»

شخصيت و زندگاني جبرئيل
جبرئيل(ع) نيز يكي از چهار ملك مقرب الهي است كه خداوند او را بر ديگر ملائك برتري داد. اين مطلب، از جمله روايت‌هاي مشهور و متواتر اسلامي به شمار مي‌رود. در روايتي جبرئيل(ع) خودش و اسرافيل(ع) را مقرب‌ترين بندگان خداوند متعال مي‌خواند.

در روايت‌ها، گاه از او با تعبير «طاووس‌الملائكه» ياد شده كه حاكي از برتري او در برابر ديگر ملائك از نظر جمال و زيبايي است. تعبير «روح‌القدس» در آيه 102 سوره نحل و «روح‌الامين» در آيه 193 سوره شعرا به جبرئيل(ع) تاويل شده است. علامه طباطبايي(ع) در اين‌باره مي‌نويسد: «نزل به الروح الامين علي قلبك لتكون من المنذرين بلسان عربي مبين؛ مراد از "روح‌الامين" جبرئيل(ع) است كه او را فرشته وحي مي‌خوانند، به دليل آيه: "من كان عدوا لجبرئيل فانه نزله علي قلبك باذن‌الله" و در جاي ديگر او را "روح‌القدس" خوانده و فرموده: "قل نزله روح‌القدس من ربك بالحق" كه ما در تفسير دو سوره نحل و اسراء بحثي پيرامون معناي روح گذرانديم.
و جبرئيل(ع) را امين خواند تا دلالت كند بر اينكه او مورد اعتماد خداي‌تعالي و امين در رساندن رسالت او به پيامبر اوست، نه چيزي از پيام او را تغيير مي‌دهد و نه جابه‌جا و تحريف مي‌كند، نه به عمد و نه از روي سهو دچار فراموشي هم نمي‌گردد، همچنان كه توصيف او در جاي ديگر به روح‌القدس نيز به اين معاني اشاره دارد؛ چون او را منزه از اين‌گونه منقصت‌ها معرفي مي‌كند.»

ويژگي‌هاي جبرئيل(ع)
در ذيل آيه «لقد راي من آيات ربه الكبري» آمده است، «بنا بر روايتي پيامبر اكرم(ص) جبرئيل را با سيماي واقعي‌اش ديد كه ششصد بال داشت و اين بال‌ها همانند قطره‌هاي باران، زمين و آسمان را پر كرده بود. در برخي روايت‌هاي موجود درباره فضايل ماه رمضان و شب قدر نيز آمده است كه جبرئيل(ع) ششصد بال دارد كه دو بال آن را جز در شب قدر باز نكند و در آن شب آن دو بال را بگشايد و آن دو بال از مشرق و مغرب فراتر برود. بر اساس روايت‌ها، جبرئيل(ع) داراي خلقتي عظيم است كه شناخت كنه آن، تنها در حيطه قدرت الهي است.» 

اميرمومنان حضرت علي(ع) فرمود: «روزي جبرئيل(ع) به محضر رسول خدا(ص) شرفياب مي‌شود و آن حضرت مشاهده مي‌كند كه بر يكي از بال‌هاي او چنين نوشته است: "لا اله الا الله محمد النبي؛ معبودي جز خداوند متعال نيست و محمد پيامبر(او) است"؛ و بر بال ديگر او چنين: "لا اله الا الله علي الوصي؛ معبودي جز خداوند متعال نيست و علي وصي (پيامبر او) است.»

بنابراين جبرئيل(ع) نيز يكي از چهار ملك مقرب خداوند است كه در دوره‌هاي مختلف تاريخ، نقش‌هاي گوناگوني را بر عهده داشته است. در ميان اين نقش‌ها، مهم‌ترين نقش، رساندن وحي و پيام خداوند به رسول خاتم(ص) است. از اين‌رو، او را «امين وحي‌الله» خوانده‌اند ولي از آنجا كه ايشان متولي ماموريت‌هاي متفاوتي در زمان انبياي پيش از رسول خدا(ص) نيز بوده است و گاه مامور اجراي فرمان عذاب خداوند براي قوم پيامبر(ص) مي‌شده، پس از آن حضرت(ص) نيز با ائمه(عليهم‌السلام) ارتباط داشته و در نهايت به عنوان نخستين بيعت‌كننده، ابلاغ كننده پيام جهاني(صيحه)، فرمانده خيل ملائك و مامور اجراي عذاب الهي بر سپاه سفياني در دوره پس از ظهور به ايفاي نقش مي‌پردازد. در نتيجه، ايشان را تنها مامور ابلاغ وحي خدا دانستن، چيزي جز يك اشتباه رايج نيست و بايد اين ذهنيت و باور را از افكار و اذهان مردم اصلاح كرد.

كتاب حاضر در چهار فصل، به معرفي فرشتگان الهي پرداخته است. كليات، آشنايي با فرشتگان، ميكائيل ملك و جبرئيل ملك، عناوين فصول چهارگانه اين اثرند. 

جلد دوم اين اثر نيز به معرفي دو ملك مقرب ديگر خدا، يعني عزراييل و اسرافيل(عليهم‌السلام) مي‌پردازد.

چاپ نخست كتاب «بازنمايي فرشتگان الهي در رسانه(1)؛ جبرييل و ميكاييل» با شمارگان 1200 نسخه، 135 صفحه و به بهاي 12000 ريال راهي بازار نشر شد.