به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مجتبی سلطانی احمدی، دانشیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور گفت: یکی از مهمترین منابع تاریخی اسماعیلیه کتاب «عیون الاخبار و فنون الآثار» است که تاریخ این فرقه را از آغاز تا پایان عصر فاطمی در بردارد. مؤلف این کتاب ادریس عمادالدین بن حسن بن عبدالله بن علی بن ولید الانف (۷۹۴-۸۷۲ ه.ق) است که در سال ۸۳۲ هجری رهبری اسماعیلیه یمن را عهده‌دار شد و به‌عنوان داعی مطلق نوزدهم شناخته می‌شود.
وی افزود: کتاب حاضر، ترجمه‌ی بخش‌های مربوط به زندگی، فضائل و شهادت امام حسین (ع) و یارانش است که در جلد چهارم کتاب عیون الاخبار آمده و گویای روایت اسماعیلیه از آن امام و واقعه‌ی عاشورا است. این کتاب در هفت بخش تألیف شده و یک دوره تاریخ اسلام را از آغاز تا قرن ششم هجری از دیدگاه اسماعیلیه در برمیگیرد. این کتاب به همت مجتبی سلطانی احمدی و مصطفی گوهری فخرآباد به فارسی ترجمه و توسط نشر آرما روانه بازار نشر شده است.
این تاریخ پژوه درباره ضعف تاریخ‌نگاری اسماعیلیه گفت: به سبب آنکه اسماعیلیه در بسیاری از اوقات در تقیه به سر میبردند و نویسندگان و داعیان اسماعیلی بیشتر از فقها و عالمان دینی بودند چندان تمایلی به نگارش آثار تاریخی نداشتند و بیشتر ترجیح میدادند در زمینههای دیگر همچون تفسیر باطنی قرآن، کلام و فقه وارد شوند. از جمله مهمترین نویسندگان اسماعیلی می توان به ابویعقوب سجستانی، حمیدالدین کرمانی و ناصر خسرو اشاره کرد. تنها دورهای که آنان مجال نوشتن تاریخ را یافتند عصر فاطمیان بود که آن هم پس از آمدن ایوبیان دچار نقصان و آسیب شد.
این استاد دانشگاه در باب شرح حال مؤلف کتاب عیون الاخبار و فنون الآثار گفت: ادریس عمادالدین بن حسن جزء خاندانی از قریش در یمن است که برای مدت سه قرن از ابتدای سده هفتم پیشوایی اسماعیلیه طیبیه مستعلویه را بعهده داشتند. وی در سال ۷۹۴ ق زاده شد و از سال ۸۳۲ ق رهبری اسماعیلیه یمن را به عنوان داعی نوزدهم برعهده گرفت. وی علاوه بر جنبه علمی از نظر سیاسی و نظامی هم مردی کارآزموده بود و با زیدیان یمن درگیری هایی داشت. وی به دعوت اسماعیلیه در هند و بُهره‌ها در گجرات توجهی خاص نشان داد که بعداً در انتقال مرکز دعوت از یمن به هند نقش عمده ای ایفا کرد. وی بعد از ۴۰ سال رهبری دعوت در ۸۷۲ ق از دنیا رفت.
سلطانی احمدی درباره آثار داعی عمادالدین گفت: وی علاوه بر عیون الاخبار و فنون الآثار کتاب‌های دیگری نیز در زمینه تاریخ و عقیده نوشت که باقی مانده است.نزهة الافکار در دو جلد که تاریخ اسماعیلیه یمن را تا سال ۸۵۳ ق در بر دارد. وی در این کتاب به شکلی ویژه دعوت طیبیه در هند و روابط بهره های طیبیه آنجا را با اسماعیلیه یمن بررسی کرده است. روضة الاخبار که ادامه کتاب پیشین بوده و حوادث سالهای ۸۵۴ تا ۸۷۰ ق را در بر می گیرد و برای بررسی تاریخ طاهریان که پس از رسولیان در یمن به قدرت رسیدند مهم است. زُهرَ المعانی کتاب دیگر داعی عماد الدین در زمینه عقاید اسماعیلیه است.
این استاد دانشگاه درباره محتوای کتاب عیون الاخبار و بخش ترجمه شده آن گفت: این کتاب در هفت جلد یا سُبع (یک هفتم) در شرح حال پیامبر و خاندانش و ائمه اسماعیلی تا پایان دولت فاطمیان مصر و اسماعیلیه یمن است. جلد نخست کتاب درباره سیره حضرت رسول است و جلد دوم و سوم درباره امیرالمؤمنین علی (ع)، جلد چهارم از شرح حال امام حسن (ع) آغاز می شود و تا دعوت مهدی فاطمی، مؤسس حکومت فاطمیان ادامه می یابد. جلد پنج و شش کتاب درباره حکومت فاطمیان است و جلد پایانی بیشتر به اسماعیلیه یمن می پردازد.
مطالب مربوط به امام حسین (ع) و شهادت ایشان از قسمت های مختلف جلد چهارم کتاب گزینش شده است. بخش اول مربوط به فضائل مشترک ایشان و امام حسن (ع) است که از قسمت مربوط به زندگانی امام حسن (ع) انتخاب شده است. بخش دوم که مربوط به اعمال معاویه و زمینه ساز نهضت عاشورا است از همین قسمت برگزیده شد. قسمت سوم درباره زندگانی و شهادت امام حسین (ع) است که از بخش اختصاصی مربوط به امام حسین (ع) گرفته شد و بخش چهارم که مربوط به سرنوشت قاتلان امام حسین (ع) و قیام های خونخواهانه شیعیان است از بخش مربوط به زندگانی امام سجاد (ع) انتخاب شد.
این فعال فرهنگی در پایان گفت: تاکنون میراث فرق اسلامی غیر از امامیه و اهل سنت درباره واقعه کربلا مورد توجه قرار نگرفته است و حال آنکه نگاه دیگر فرق به این حادثه مکتب ساز بسیار مهم و نشان دهنده موضع آنها نسبت به مباحث اعتقادی و کلامی گسترده ای همچون امر به معروف و نهی از منکر و سکوت در برابر ستم است. با عنایت به این نکته مترجمان با همکاری نشر آرما و آقا محسن مظاهری اقدام به ترجمه این کتاب کردهایم. ان شاءالله که مقبول ذریه طاهره پیامبر (علیهم السلام) قرار گیرد.
پیش از این کتاب «عاشورا به روایت زیدیه» ترجمه کتاب مقتل الحسین من امالی السیدین هم به کوشش همین مترجمان در مجموعه کتاب‌های طف در نشر آرما منتشر شده بود.
نظر شما